Ταξιδεύοντας μέσα στα καταπράσινα δάση της νότιας κοιλάδας της Μαραθάσας, ανάμεσα στα χωριά Πρόδρομος, Λεμύθου και Άγιος Δημήτριος βρίσκουμε το πολύ μικρό χωριό Παλαιόμυλος ή όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι "Παλιόμυλος".
Το σημερινό χωριό είναι κτισμένο ανάμεσα σε πολύ βαθιές ρεματιές οι οποίες διαμορφώνονται από πολύ επικλινείς πλαγιές. Οι ρεματιές αυτές "κουβαλούν" το νερό από τις πηγές του Χάρτζιη προς την κοίτη του ποταμού Διάριζου. Η συνεχής ροή νερού έχει δημιουργήσει πανέμορφα παραποτάμια δασικά συστήματα όπου κυρίαρχα δέντρα είναι ο Πλάτανος και ο Σκλήδρος, ενώ στο δάπεδο του δάσους κυρίαρχος είναι ο βάτος.
Ο παλαιός οικιστικός πυρήνας του χωριού βρίσκεται κτισμένος γύρω από τον Ιερό Ναό Τιμίου Σταυρού, ο οποίος έχει οικοδομηθεί περί τα τέλη του 16ου αιώνα και ταυτόχρονα με την συνένωση δύο μικρών οικισμών που βρίσκονταν ο ένας στην τοποθεσία "Άγιος Γεώργιος ο Θαφτός" και ο άλλος στην τοποθεσία "Άγιος Λορέντζος".
Οι δύο μικροί οικισμοί είχαν δημιουργηθεί από ανθρώπους που προέρχονταν από τον Πρόδρομο και τη Λεμύθου. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν γεωργοί στο επάγγελμα και ασχολούνταν κυρίως με την παραγωγή φρούτων και λίγων σιτηρών. Για τον σκοπό αυτό αξιοποίησαν στο έπακρο τους μικρούς επίπεδους αγρούς που υπήρχαν στην περιοχή αλλά και τις αναβαθμίδες που οι ίδιοι είχαν κατασκευάσει.
Στους 2 οικισμούς είχε αναπτυχθεί πολύ το επάγγελμα του μυλωνά, λόγω του ότι στα γύρω χωριά δεν υπήρχαν τρεχάμενα νερά από ποταμούς οι πηγές. Έτσι βλέπουμε τόσο στον οικισμό Άγιος Γεώργιος όσο και στον οικισμό Άγιος Λορέντζος να κτίζονται 4 νερόμυλοι, από τους οποίους σήμερα υπάρχουν τα ερείπια των δύο. Ο ένας βρίσκεται στην τοποθεσία "κοντά στο χωριό" και στην συμβολή του ποταμού με το "Αργάκι του Ράφτη" και αποτελεί ιδιωτική περιουσία και ο άλλος στην τοποθεσία "Άγιος Γιώρκης" και στον οποίο γίνεται προσπάθεια αναστήλωσης. Ο ένας από τους άλλους δύο έχει καλυφθεί από πολύ πυκνή βλάστηση και ο τέταρτος έχει γκρεμιστεί και στην θέση του έχουν κτιστεί βοηθητικά δωμάτια οικίας.
Τα παλαιά σπίτια του Παλαιόμυλου φαίνεται να έχουν κτιστεί με μπετόν και οπτόπλινθους κάθετων οπών στα μέσα του 20ου αιώνα και ίσως μετά την ανεξαρτησία του νησιού στην θέση άλλων παλαιότερων, τα οποία ήταν κτισμένα με πέτρα Τροόδους.
Στα γύρω από τον παλιό πυρήνα ιδιωτικά δάση έχουν κτιστεί σύγχρονα και μεγάλα σπίτια, απότοκο και αυτό της ανάπτυξης που έχει δεχθεί τα τελευταία χρόνια το χωριό. Άνθρωποι, κυρίως από τη Λεμεσό, ανακάλυψαν το μυστικό παράδεισο που λέγεται Παλιόμυλος και θέλησαν να κτίσουν εκεί την μόνιμη ή εξοχική κατοικία τους.
Όταν, κατά το ταξίδι μας βρεθήκαμε στο Παλαιόμυλο, αρχικά είχαμε ψιλό-απογοητευθεί. Σπίτια, χωρίς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των ορεινών περιοχών του νησιού, πλαισίωναν τους στενούς και με ασφαλτοτάπητα στρωμένους δρόμους. Ένα υπερσύγχρονο κτήριο στέγαζε τα γραφεία του Κοινοτικού συμβουλίου Παλαίομυλου και δίπλα μια εκκλησία, κτισμένη από τον 16ον αιώνα, "στηριζόταν" στα δοκάρια του τμήματος αρχαιοτήτων, το οποίο και τοποθέτησε προειδοποιητική πινακίδα για τους "μη έχοντας εργασία".
Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο ο οποίος μας πέρασε νοτιοανατολικά από την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, η όλη εντύπωση που μας είχε δώσει το χωριό στην αρχή, είχε αλλάξει. Ένας πραγματικά πράσινος παράδεισος απλώθηκε μπροστά μας. Η στενή κοιλάδα που δημιούργησε ο ποταμός, μακριά από κάθε ανθρώπινη παρέμβαση και επέμβαση έμοιαζε πραγματικά ένας υπέροχος και πολύχρωμος πίνακας.
Η μια πανέμορφη εικόνα διαδεχόταν την άλλη και τα μάτια δεν προλάβαιναν να μεταβιβάσουν στο μυαλό αυτά που έβλεπαν, οι δε ανθρώπινες αισθήσεις αρνιόνταν να δεχθούν ότι αυτός ο τόπος ήταν στην Κύπρο.
Αυτή τη ρεματιά σύντομα την διαδέχθηκε άλλη, ακόμη πιο όμορφη που οδηγούσε τα βήματα σου όλο και πιο βαθιά μέσα στο δάσος. Στο δάσος που το "σταματούσαν" για λίγο, μικρά περιβόλια με μήλα, αχλάδια, κεράσια και συνέχιζαν μέχρι και την κοίτη του ποταμού όπου εκεί ξεπρόβαλαν ανάμεσα στα πλατάνια οι καστανιές και οι καρυδιές.
Ακολουθώντας ανάντη την ρεματιά, φθάνουμε στην τοποθεσία "Άγιος Λορέντζος", την ομορφιά της οποίας δεν μπορείς να την αποδώσεις ούτε με λόγια ούτε με φωτογραφίες. Πρέπει να είσαι εκεί για να δεις τις πηγές που αναβλύζουν μέσα από τεράστιους βάτους. Να δεις το νερό να "γκρεμοτσακίζεται" από το χείλος της κάθετης πλαγιάς και να ακούσεις τον θόρυβο που δημιουργεί καθώς κτυπά με βία πάνω στους τεράστιους Γάβρους.
Για να καταλάβεις την ομορφιά του τοπίου θα πρέπει να είσαι εκεί, για να δεις το μικρό ξωκλήσι που κτίστηκε μετά από θαυματουργό παρέμβαση του Αγίου Σώζοντα και να γευθείς το Αγίασμα που σταγόνα στην σταγόνα γεμίζει τη μικρή γούβα που σκάφτηκε πάνω στον σκληρό βράχο.
Καθώς οι ώρες περνούν και πλησιάζει η ώρα που θα πρέπει να φύγεις από το χωριό, μια μελαγχολία σου καταπιέζει την ψυχική ευφορία που είχε δημιουργήσει η περιδιάβαση στις τοποθεσίες του. Πραγματική παρηγοριά είναι η υπόσχεση στον εαυτό σου για μια μελλοντική επίσκεψη αλλά και οι χιλιάδες φωτογραφίες που πρόλαβες να "κλέψεις" από το τοπίο, πριν η νύχτα το σκεπάσει.
