Ταξιδεύοντας προς την Πάφο από το χωριό Άγιος Νικόλαος και ακολουθώντας κατάντη τον ποταμό Διάριζο, αφού περάσετε μέσα από τους πολύ γνωστούς Βράχους των Χασαμπουλιών, θα συναντήσετε στην δεξιά όχθη της πανέμορφης κοιλάδας του ποταμού και στην κορυφή πολύ ψηλού λόφου, το χωριό Τραχυπέδουλα.
Το μέχρι πρότινος σχεδόν ερειπωμένο χωριό, τα τελευταία χρόνια και μετά από την έντονη δραστηριοποίηση των αποδήμων του, άρχισε να αποκτά ζωντάνια και προκοπή. Τα έντονα ανηφορικά - κατηφορικά δρομάκια του που στρώθηκαν με πέτρινες πλάκες, καταλήγουν σε πλατείες και πάρκα.
Στην είσοδο του χωριού δημιούργησαν το μοναδικό ίσως για το νησί "γεωλογικό μοντέλο" που αφορά ολόκληρη την περιοχή του Τροόδους την ίδια ώρα που σε ένα αρχαίο και ξεχασμένο για αιώνες μονοπάτι που κατέληγε στο χωριό Παναγιά, άρχισαν να ακούγονται και πάλι τα βήματα του ανθρώπου.
Η κύρια εκκλησία του χωριού, λαβωμένη από την πιο πρόσφατη ιστορία της, ορθώνεται στα θεμέλια αρχαίου και πετρόκτιστου Ναού, ο οποίος με εντολή του τότε Μητροπολίτη Πάφου και νυν Αρχιεπισκόπου Κύπρου, είχε κατεδαφιστεί εν μέσω της νυχτός, παρακάμπτοντας έτσι τις αντιδράσεις των κατοίκων, αφείνοντας στον χώρο μόνο την ξύλινη πόρτα που την σφάλιζε. Είναι δε αφιερωμένη στους Αγίους Χαράλαμπο και Προκόπιο.
Όσοι από εσάς θα ήθελαν να μάθουν για την ιστορία του χωριού, θα πρέπει να κατέβουν από την κορυφή του λόφου, να εγκαταλείψουν τα πανέμορφα στενά και λιθόστρωτα δρομάκια του και να βρεθούν στην βόρεια όχθη του ποταμού Διάριζου, για να δουν τους πρώτους οικιστές του να κτίζουν το πρώτο σπίτι του νέου οικισμού τους.
Να δει ανθρώπους, που προέρχονταν από διάφορους οικισμούς της Πελοποννήσου και της περιοχής του Όρους "Τραχύ", να κουβαλούν από την κοίτη του Διαρίζου πέτρες και λάσπη, για να κτίσουν τα σπίτια τους. Να δει πως έφτιαχναν τους πέτρινους λάκκους μέσα στους οποίους τοποθετούσαν το κυνήγι τους και το έψηναν για να το φάνε, ονομάζοντας το "κλέφτικο".
Να δει στην αρχή της Τουρκοκρατίας τους κατοίκους του οικισμού να σκορπίζουν στις γύρω ορεινές περιοχές, για να γλυτώσουν από το μένος και την καταστροφή που έφεραν μαζί τους οι Οθωμανοί κατακτητές.
Συνεχίζοντας την ιστορική περιδιάβαση στην Τραχυπέδουλα ο περιηγητής, θα δει στον 16ον αιώνα απογόνους των αρχαίων κατοίκων του χωριού να επιστρέφουν και κτίζουν στην κορυφή του λόφου αυτή τη φορά, νέο οικισμό. Για να μην ξεχάσουν την καταγωγή τους, συνέδεσαν τόσο όμορφα τον τόπο προέλευση τους με την μορφολογία του τόπου που τους φιλοξενούσε. Συνέδεσαν το Όρος "Τραχύ" με τις φυσικές "Πεζούλες" που σχημάτιζαν οι πλαγιές του λόφου, πάνω στον οποίο έκτισαν τον οικισμό τους. Έτσι γεννήθηκε η "Τραχυπέ(ζ)(δ)ουλα". Οι κάτοικοι της ασχολήθηκαν με την γεωργία και την κτηνοτροφία.
Στο έδαφος υπήρχαν όλα όσα εκείνα θα ήθελε ένα απαιτητικό αμπέλι όπως είναι το ξυνιστέρι, για να φυτρώσει και να καρπίσει, έτσι ασχολήθηκαν με την αμπελοκαλλιέργεια. Η Ελιά και η χαρουπιά βρήκαν στην Τραχυπέδουλα το έδαφος εκείνο που ήταν ιδανικό για να τις βοηθήσει να αποδώσουν καρπό και έτσι οι κάτοικοι φύτεψαν Ελιές και Χαρουπιές.
Οι άνθρωποι, μακριά από τα μονοπάτια που χρησιμοποιούσαν στην μετακίνηση τους οι Οθωμανοί κατακτητές, ζούσαν με ευμάρεια και προκοπή. Αυτό όμως δεν κράτησε για πολύ. Μεγάλος σεισμός στις αρχές του 19ου αιώνα, ισοπέδωσε πολλές περιοχές της επαρχίας Πάφου και ανάμεσα τους και τον οικισμό της Τραχυπέδουλας. Οι κάτοικοι του, συνηθισμένοι πια στις δυσκολίες, έκτισαν ξανά το χωριό τους για να ζήσουν σε ειρήνη και ευημερία μέχρι και τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας.
Την δεκαετία του 1960, όπως σε όλα τα ορεινά χωριά του νησιού, έτσι και στην Τραχυπέδουλα, ξεκίνησε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για την Κύπρο. Ένας νέος "κατακτητής" ερείπωνε και εξαφάνιζε από τον χάρτη τα χωριά και τους οικισμούς της. Ήταν η αστυφιλία. Σύντομα η Τραχυπέδουλα "άδειασε". Οι αμπελώνες ξεράθηκαν και η γης σκεπάστηκε από άγρια βλάστηση. Οι Ελιές αγρίεψαν και οι χαρουπιές έγιναν στάχτη για να ζεσταθούν κάποιοι άλλοι άνθρωποι στις πόλεις.
Τα σπίτια, χωρίς κατοίκους πια, άρχισαν να γκρεμίζονται μέχρι που τα παιδιά και τα εγγόνια εκείνων που τα είχαν εγκαταλείψει, οι απόδημοι....
