Λίγα χιλιόμετρα πριν την κορυφή του όρους Παπούτσα και 45 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Κύπρου, μέσα στην κοιλάδα που σχημάτισε παραπόταμος του Περιστερώνα, υπάρχουν δύο χωριά που φέρουν το ίδιο όνομα, Παλαιχώρι. Γεωγραφικά είναι ενωμένα αλλά διοικητικά αποτελούν δύο ξεχωριστές κοινοτικές οντότητες. Έτσι, αυτό που βρίσκεται στην ανατολική όχθη του ποταμού ονομάζεται «Παλαιχώρι Ορεινής» και αυτό που βρίσκεται στην δυτική, «Παλαιχώρι Μόρφου».
Τα δυο χωριά υπάρχουν εδώ και πολλούς αιώνες και το όνομα τους το πήραν από κάποια γεγονότα που συνέβαιναν τα πολύ παλιά χρόνια και συγκεκριμένα κατά τα χρόνια που η Κύπρος δεχόταν πολύ συχνά επιδρομές από γειτονικούς ληστρικούς λαούς. Η κοιλάδα που σχημάτισε ο ποταμός Μαρούλλενας και ξεκινά από την «ράχη» του όρους Παπούτσα και καταλήγει στις βόρειες ακτές του νησιού, ήταν χώρος που φιλοξενούσε πολλούς μικρούς οικισμούς. Όταν άρχισαν οι ληστρικές επιδρομές, οι κάτοικοι τους, μετοικούσαν προς το εσωτερικό του νησιού, ψάχνοντας για ασφαλέστερες περιοχές.
Η περιοχή που βρίσκονταν τα δύο υπό αναφορά χωριά, προσφερόταν αφού ήταν καλά κρυμμένη από τα όποια σημεία διέλευσης των πειρατών. Όταν λοιπόν οι κάτοικοι κάποιου οικισμού το εγκατέλειπαν και κατέληγαν στα δύο χωριά, οι κάτοικοι τους έλεγαν στους ξένους. «Ελάτε και εσείς, ο τόπος μας πάλε χωρεί», δηλαδή « όσοι και να έλθουν ο τόπος μας πάλι θα τους χωρέσει». Έτσι η φράση « Παλε χωρεί» με τα χρόνια έγινε «Παλαιχώρι».
Τα δύο χωριά είναι πανομοιότυπα την ίδια ώρα που η παραδοσιακή αρχιτεκτονική κυριαρχεί και στα δύο. Τα σπίτια «αναρριχώνται» στις επικλινείς πλαγιές της κοιλάδας, ακολουθώντας τα στενά δρομάκια που «χαράσσουν» το τοπίο παράλληλα με την πορεία του ποταμού. Σε μικρά διαστήματα υπάρχουν πέτρινα σκαλοπάτια που σε ανεβάζουν ή σε κατεβάζουν από τον ένα δρόμο στον άλλο.
Υπάρχουν 4 εκκλησίες και 1 ξωκλήσι. Οι εκκλησίες είναι: Αγίου Λουκά, Αγίου Γεωργίου, Παναγίας Χρυσοπαντάσσας, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και το εξωκλήσι των Αγίων Ανάργυρων. Εκτός από την εκκλησία που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Λουκά, οι άλλες αποτελούν πολύ παλαιά κτίσματα και πολύτιμα θρησκευτικά μνημεία.
Η αρχιτεκτονική των παραδοσιακών γειτονιών, μας φανερώνει ότι το χωριό δεν δεχόταν επιθέσεις από πειρατές. Τα σπίτια είναι κτισμένα με πέτρα της περιοχής αλλά και με κόκκινα τούβλα τα οποία κατασκεύαζαν οι οικοδόμοι χρησιμοποιώντας χώμα αναμιγμένο με μικρές πέτρες και τα οποία έψηναν σε καμίνια. Η εξώπορτες είναι μεγάλες και ευθυτενείς, ενώ υπάρχουν παράθυρα τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο.
Εσωτερικά και στο δάπεδο τοποθετούσαν τετραγωνισμένο μάρμαρο που το μετέφερναν από τις παράλιες περιοχές του νησιού. Οι αυλές, όπου υπήρχαν ήταν εξωτερικές και σε αυτές υπήρχαν βοηθητικά δωμάτια και ο παραδοσιακός φούρνος.
Τα δύο χωριά, από τον καιρό της ίδρυσης τους μέχρι και τις μέρες μας, έχουν προσφέρει τα μέγιστα σε όλους τους αγώνες του λαού για Ελευθερία. Μια προσφορά που στο πρόσφατο παρελθόν του νησιού, τιμάται σε τρεις Ήρωες. Τον Κυριάκο Μάτση, τον Μιχαλάκη Καραολή και τον Νίκο Γεωργίου. Αντάρτες και αγωνιστές της ΕΟΚΑ 55-59 και οι τρεις.
Η παρουσίαση των δύο χωριών θα γίνει μέσα από μια σειρά από αφιερώματα που θα ακολουθήσουν και αυτό γιατί έχουν τόσα πολλά να μας δώσουν.
