Αν ταξιδέψετε στο χωριό Ξυλιάτος της επαρχίας Λευκωσίας και ρωτήσετε τους ανθρώπους του να σας μιλήσουν για το χωριό τους, πρώτα από όλα θα σας μιλήσουν για ένα παράξενο γεωλογικό μόρφωμα που βρίσκεται ανατολικά του χωριού. Θα σας μιλήσουν για την «στητήπετρα», που σημαίνει «όρθια πέτρα» ή όπως η λαϊκή παράδοση θέλει να ονομάζεται «Οκτίπετρα».Προσωπικά μου άρεσε το "στητήπετρα" και θα το κρατήσω αυτό.
Το γεωλογικό μόρφωμα το συναντάμε στην πορεία μονοπατιού μελέτης της φύσης που έχει την αφετηρία του το ιστορικό παλιό ψηλό γεφύρι Ξυλιάτου που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και παράλληλα με την κύρια οδική αρτηρία που οδηγεί στον εκδρομικό χώρο Ξυλιάτου και στον υδατοφράκτη.
Το μονοπάτι καλύπτει απόσταση 2200 μέτρων που μπορεί να επεκταθεί στα 2700 αν ακολουθηθεί μια διαφορετική πορεία και συμπεριληφθεί ακόμη ένα μικρό τμήμα απόστασης 500 μέτρων. Το «δύσκολο» μέρος αρχίζει μετά τα πρώτα 400 μέτρα όπου για άλλα 550 αποτελούν έντονα έως πολύ έντονα ανηφορικό δρόμο που σε μεταφέρει κάτω από το γεωλογικό μόρφωμα. Βοηθητικό είναι το ότι το τμήμα αυτό είναι επιστρωμένο με τσιμέντο και χαραγμένο έτσι ώστε να μην γλιστρά.
Το μόρφωμα ορθώνεται μπροστά από λόφο στις πλαγιές του οποίου υπάρχουν δεκάδες μικρές σπηλιές(;). Έχει ύψος 35 μέτρα στην δυτική όψη και 22 στην ανατολική. Η κατακόρυφη ροπή του αλλά και ο πολυκερματισμένος σκελετός του πραγματικά προκαλούν δέος και θαυμασμό. Βλέποντας το από κοντά έχεις την εντύπωση ότι από στιγμή σε στιγμή θα σωριαστεί στο έδαφος.
Τι είναι λοιπόν αυτό το μόρφωμα και πως έχει δημιουργηθεί; Για να το καταλάβουμε έπρεπε να δούμε την περιοχή από ψηλά και να μελετήσουμε την γεωλογία της αλλά και να «ταξιδέψουμε» πολλά εκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν, τον καιρό όπου στον οφιολιθικό πυθμένα της Τηθύος θάλασσας άρχιζε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα , με αποτέλεσμα να αρχίσει να διασπάτε και να διαχωρίζεται δημιουργώντας νέα βουνά και όρη, τόσο στην Κύπρο όσο στην Τουρκία, τη Συρία, το Ιράν και στο Ομάν.
Ένα από αυτά τα όρη ήταν το Τρόοδος που εκτός από τα οφιολιθικά πετρώματα του, μετέφερε στην επιφάνεια και πετρώματα που δημιουργήθηκαν από υποθαλάσσιες ροές λαβών που στην συνέχεια σκεπάστηκαν από ηφαιστειακή τέφρα και μικρές πέτρες.
Αυτά τα πετρώματα τα βλέπουμε σήμερα σε πολλά σημεία του Τροόδους να έχουν μια κάθετη ή σχεδόν κάθετη ροπή και αυτό οφείλεται στην κάθετη και αριστερόστροφη περιστροφή της οφιόλιθικής μικρόπλακας του Τροόδους που είχε συμβεί κατά την περίοδο σχηματισμού της.
Η Στητήπετρα αποτελεί μέρος ενός συμπλέγματος ηφαιστειακών πετρωμάτων το οποίο αποτελείται από 3 διαφορετικές αποθέσεις λαβών και το οποίο εκτείνεται μέχρι 480 μέτρα νοτιοανατολικά και 150 μέτρα βορειοδυτικά του μορφώματος και σε ευθεία γραμμή. Η εμφάνιση του στην επιφάνεια έγινε δυνατή λόγω του ότι ο λόφος μέσα στον οποίο βρισκόταν θαμμένο αποτελείται από τέφρες ηφαιστείου αναμεμιγμένες με διάφορα άλλα και μικροτεμαχισμένα πετρώματα.
Το πέτρωμα αυτό διαβρώνεται πολύ εύκολα τόσο από την βροχή όσο και από το φαινόμενο της διαστολής και συστολής που προκαλεί η έκθεση του στον καυτό Κυπριακό ήλιο. Έτσι βλέπουμε στον λόφο πολλές μικρές υπόγειες στοές.
Η φημολογούμενη ύπαρξη στοάς με είσοδο κοντά στη Στητήπετρα και με έξοδο στο μακρινό αλλά και όμορο χωριό Λαγουδερά προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον παρόλο που ξέρουμε ότι οι λάβες που καλύπτουν όλη την περιοχή ανάμεσα στα δυο χωριά δεν ευνοούν την δημιουργία μεγάλων η ακόμα και μικρών υπόγειων ρηγμάτων η στοών.
Ανεξάρτητα από αυτό, ο Ξυλιάτος έχει τόσα πολλά να δώσει στον επισκέπτη του που τον καθιστούν έναν από τους πιο αξιόλογους προορισμούς τόσο για τους Κύπριους περιηγητές όσο και για τους ξένους επισκέπτες του νησιού και να θυμάστε, αν δοκιμάσετε το ντόπιο ψωμί θα σας μείνει αξέχαστο.
