Βορειοδυτικά από το χωριό Μονάγρι που βρίσκεται στην επαρχία Λεμεσού και ανάμεσα σε τεράστιους γλυκύκαρπους αμπελώνες υπάρχει Μοναστήρι αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Θα τολμούσα να πω ότι το μοναστήρι αυτό, μαζί με το μοναστήρι της Παναγίας του Κύκκου, διαδραμάτισαν, ίσως, τον σημαντικότερο ρόλο στην διατήρηση του Ελληνισμού στο νησί της Κύπρου, φυσικά το καθ' ένα με τον δικό του τρόπο.
Το μοναστήρι Αρχάγγελος Μιχαήλ, ιδρύθηκε λίγα χρόνια μετά που οι Οθωμανοί Τούρκοι εισέβαλαν στο νησί, θέτοντας το υπό την κατοχή τους, αφού πρώτα νίκησαν τους Βενετούς. Μέχρι τότε, ολόκληρη η περιοχή που καλύπτεται από το μοναστήρι της Παναγίας της Δαμασκού (Αμασγού), το Μονάγρι μέχρι και τις βόρειες περιοχές του χωριού Συλίκου, βρισκόταν υπό την διαχείριση της Καθολικής εκκλησίας. Όταν οι Βενετοί εκδιώχθηκαν από την Κύπρο, η περιουσία της Καθολικής εκκλησίας πέρασε στην διαχείριση της εκκλησίας της Κύπρου.
Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, οι κάτοικοι όλων σχεδόν τον χωριών της περιοχής μετατράπηκαν εκτός αυτοί που κατοικούσαν στον Άγιο Γεώργιο Συλίκου, σε Λινοβάμβακους για να αποφύγουν τους διωγμούς αλλά και τους εξοντωτικούς φόρους που επέβαλλαν οι Τούρκοι κατακτητές. «Λινοβάμβακος» θεωρείτο αυτός που στα φανερά πίστευε στον Αλλάχ και στα κρυφά στο Χριστό.
Η ημιορεινή περιοχή της Λεμεσού, αυτό που σήμερα λέμε «Κρασοχώρια Λεμεσού» δεχόταν πολύ σκληρές επιθέσεις από τους Τούρκους οι οποίοι τα ρήμαζαν στην κυριολεξία. Ο λόγος ήταν η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εκκλησιών και μοναστηριών.
Στην ανάγκη για μάθηση της Ελληνικής γλώσσας από τα παιδιά των Λινοβάμβακων, το μοναστήρι Αρχάγγελος Μιχαήλ μετατράπηκε σε αυτό που λέμε «Κρυφό σχολειό». Όταν το σκοτάδι κάλυπτε τις κορυφές των βουνών του Τροόδους, οι μικροί μαθητές ανηφόριζαν προς το μοναστήρι όπου εκεί οι μοναχοί «μετατρέπονταν» σε Δασκάλους, μαθαίνοντας τους την Ελληνική αλφαβήτα.
Στην συνέχεια το μοναστήρι ακολούθησε μια πολύ πολυτάραχη διαδρομή μέχρι που στο τέλος κάηκε εξολοκλήρου. Δεν υπάρχουν σαφής αναφορές για το πώς κάηκε αλλά πιθανόν να μαθεύτηκε η δράση του και να κάηκε από τους Τούρκους, όπως κάηκαν σχεδόν όλα τα μοναστήρια της περιοχής. Μεγάλο μέρος της περιουσίας του μοιράστηκε στους πιστούς, κρατώντας μόνο μια μικρή κτηματική περιουσία μέσα στην οποία οικοδομήθηκε αργότερα το πανέμορφο οικοδόμημα που βλέπουμε σήμερα.
Την Χριστιανική δράση των μοναχών του παλαιού μοναστηριού, την φιλανθρωπία, την αγάπη και τη στοργή που έδειχναν προς όλους τους πιστούς, χωρίς καμιά διάκριση, συνεχίζουν μέχρι και σήμερα οι μοναχοί εκείνοι που κλήθηκαν να στελεχώσουν το νέο μοναστήρι. Δεν θέτουν περιορισμούς και αποκλεισμούς. Επιτρέπουν τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες να εισέλθουν εντός των πυλών του μοναστηριού με σκοπό να εκπληρώσουν τα Χριστιανικά θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Με γλυκύτατο χαμόγελο υποδέχονται τους πιστούς την ίδια ώρα που τους φιλοξενούν σε μικρό και πανέμορφο κήπο που δημιούργησαν δυτικά του καθολικού. Τα κτήρια βρίσκονται κτισμένα σε σχήμα «Γ» βόρεια και ανατολικά του καθολικού. Είναι διώροφα και το πιο σημαντικό, αν το ζητήσετε μπορούν να σας ξεναγήσουν σε αυτά.
Ανατολικά υπάρχει παλιός ελιόμυλος, στον οποίο οι κάτοικοι από το χωριό Μονάγρι και όχι μόνο, προσκόμιζαν την ελαιοπαραγωγή τους και έφευγαν με τα λαδοπίθαρα τους γεμάτα με φρέσκο και γνήσιο ελαιόλαδο.
Ο Ναός είναι κτισμένος με ακανόνιστη πέτρα Λεμεσού και οι τοιχοποιία καλύπτεται με ασβεστοκονίαμα. Πρόκειται για μονόκλιτη Βασιλική η οποία φέρει δίρριχτη, οξυκόρυφη και κεραμοσπεπή στέγη. Τα κεραμίδια είναι επίπεδου τύπου, αγκιστρωτά. Υπάρχουν δύο είσοδοι η μία εκ των οποίων βρίσκεται στο κέντρο του δυτικού τοίχου, είναι ορθογώνια και ευθυτενής και το κενό κλείνει ξύλινη πόρτα. Πάνω από αυτήν υπάρχει ημικυκλική αβαθής εσοχή μέσα στην οποία υπάρχει τοιχογραφία.
Μπροστά από την είσοδο υπάρχει ξύλινο σκέπαστρο που καλύπτεται με κεραμίδια γαλλικού τύπου και στηρίζεται σε δύο μαρμάρινους κίονες οι οποίοι φέρουν Κορινθιακού τύπου κιονόκρανα. Οι δύο αυτοί κίονες μας φανερώνουν ότι στην περιοχή υπήρχε Ελληνιστικού τύπου Ναός, τα δομικά υλικά του οποίου χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο παλαιοχριστιανικής εκκλησίας. Τα υλικά πιθανόν να προήλθαν από το Ιερό του Διόνυσου που πιθανολογείται ότι υπήρχε σε μικρή απόσταση από τον χώρο του μοναστηριού.
Πάνω από το ξύλινο στέγαστρο υπάρχει κυκλικό παράθυρο φωτισμού. Η δεύτερη είσοδος βρίσκεται στην γωνία που σχηματίζουν με την ένωση τους ο δυτικός με τον βόρειο τοίχο. Είναι υπερυψωμένη κατά 3 σκαλοπάτια, είναι ορθογώνια και ευθυτενής.
Πάνω στους τεράστιους πεσσούς που στηρίχθηκε ολόκληρο το πέτρινο οικοδόμημα, υπάρχουν ζεύγη αντηρίδων οι οποίες σχηματίζουν εξωτερικά τυφλά τόξα. Υπάρχουν ανά δύο στο νότιο και βόρειο τοίχο.
Το κτιριακό συγκρότημα του μοναστηριού καλύπτεται από κεραμίδια Βυζαντινού τύπου. Η ποικιλομορφία στον τύπο των κεραμιδιών, εύκολα φανερώνει ότι το μοναστήρι οικοδομήθηκε τμηματικά και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Αν βρεθείτε στην περιοχή της ημιορεινής Λεμεσού, θυσιάστε λίγα λεπτά για να επισκεφτείτε το μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Μονάγρι και να θυμάστε ότι αποτελεί μια θρησκευτική οντότητα που πάνω από όλα σέβεται και εκτιμά την γυναίκα και δεν την αποκλείει όπως ρατσιστικά την αποκλείουν κάποια άλλα.
