Η καλλιέργεια του ελαιόδεντρου στην Κύπρο, χάνεται μέσα στα βάθη των χιλιετιών. Η Κυπριακή ποικιλία ελιάς, σε συνδυασμό με τις πιο κατάλληλες για την ανάπτυξη αλλά και καρποφορία του δέντρου, κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί, αλλά και η περιεκτικότητα των εδαφών της με τα πλέον απαραίτητα για αυτό τον σκοπό ιχνοστοιχεία, αποδίδει στον παραγωγό μεγάλες ποσότητες λαδιού. Για την παραγωγή ενός κιλού ελαιόλαδου χρειάζονται περίπου 3-4 κιλά ελαιοκάρπου.
Στο νησί, μέχρι και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα υπήρχαν περί τα 4 εκατομμύρια ελαιόδεντρα. Ο τεράστιος αυτός αριθμός δένδρων, σε σχέση με την έκταση του, δεν είναι καθόλου άσχετος με το γεγονός ότι στο νησί επικρατούσαν και επικρατούν οι πλέον κατάλληλες συνθήκες που καθιστούν το δέντρο αυτοφυές. Φυσικά στην αρχική του μορφή είναι σε «άγρια» κατάσταση και ο καρπός του περιέχει απειροελάχιστη ποσότητα ελαίου. Με το μπόλιασμα όμως αυτό αλλάζει και το δέντρο μετατρέπεται σε παραγωγικό.
Αν ταξιδέψετε στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Κύπρου, θα μπορέσετε να δείτε εκατομμύρια «άγρια» δέντρα τα οποία θα καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις. Η ελιά καρποφορεί μέχρι τα 900 μέτρα. Φύεται και σε μεγαλύτερο υψόμετρο αλλά δεν γίνεται η διαδικασία της καρπόδεσης.
Ένας άλλος λόγος για την ύπαρξη τόσων πολλών δέντρων Ελιάς στο νησί, είχε ο ρόλος των Άγγλων κατά την περίοδο που το κατείχαν. Υπήρχε άγραφος νόμος εκ μέρους της κατοχικής διοίκησης που προνοούσε ότι όποιος εμβολίαζε ένα άγριο δέντρο, όπου και αν αυτό βρισκόταν, τότε νομικά του ανήκε και η Αγγλική διοίκηση του έκδιδε τίτλο ιδιοκτησίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, χιλιάδες δέντρα να ανήκουν στον άλφα ιδιοκτήτη και η γη που αυτά ήταν φυτεμένα να ανήκει στον βήτα ιδιοκτήτη.
Αυτό προκαλούσε προστριβές ανάμεσα στους ιδιοκτήτες. Πολύ μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, το θέμα της ιδιοκτησίας, διευθετήθηκε με νόμο που προνοεί ότι ο ιδιοκτήτης της γης μπορεί να αγοράσει τα δέντρα από τον νόμιμο ιδιοκτήτης τους, έναντι του ποσού των 50 Λιρών Κύπρου έκαστον.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και 20 χρόνια μετά την ανεξαρτησία, ο αριθμός των ελαιόδεντρων μειώθηκε δραματικά. Η εμφάνιση στο νησί νέων ποικιλιών αλλά και η εισαγωγή φθηνότερου ελαιόλαδου από τρίτες χώρες, κατέστησαν την ελαιοκαλλιέργεια ασύμφορη και μη προσοδοφόρα με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί.
Ακολούθησε μαζική εκρίζωση των ελαιόδεντρων, πρώτα για την παραγωγή κάρβουνου και μετά για φθηνό καύσιμο για τα τζάκια. Μπροστά στον κίνδυνο της πλήρους εξάλειψης του ελαιόδεντρου, η κυβέρνηση του νησιού το κήρυξε προστατευόμενο και η αποκοπή του ή και η εκρίζωση του γίνεται μετά από παραχώρηση σχετικής άδειας.
Μετά το 1990 και αφού η Κύπρος βρισκόταν ένα βήμα πριν την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από οδηγία της Ένωσης, ενθαρρύνθηκε ο πληθυσμός για να φυτέψει νέα δέντρα, παραχωρώντας γενναιόδωρη στρεμματική επιχορήγηση. Φυσικά μέχρι τα δέντρα να φτάσουν σε παραγωγική ηλικία, η οικονομική κατάσταση άλλαξε και οι υποσχέσεις έμειναν υποσχέσεις.
Σήμερα στο νησί, υπάρχουν περίπου 3 εκατομμύρια παραγωγικά δέντρα. Ο συλλογή του καρπού γίνεται από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι και τον Ιανουάριο. Η εξαγωγή του λαδιού γίνεται σε υπερσύχρονα φυγόκεντρα ελαιοτριβεία.
Μέχρι το 1980 όμως η εξαγωγή του λαδιού ήταν μέρος μιας μυσταγωγίας που διαδραματιζόταν στους παλιούς ελιόμυλους για πολλές εβδομάδες μετά την συλλογή του καρπού.
Τεράστιες στρογγυλές πέτρες που βρισκόντουσαν μέσα σε πέτρινες γούρνες τις έσπρωχναν 3-4 δυνατοί άντρες έτσι ώστε ο ελαιόκαρπος να μετατραπεί σε πολτό. Τον πολτό στην συνέχεια τον τοποθετούσαν στα λεγόμενα ζεμπίλια που βρισκόντουσαν κάτω από μια μέγγενη. Εφαρμόζοντας πίεση στην μέγγενη, αυτή με την σειρά πίεζε τα ζεμπίλια με τον πολτό και από τον οποίο εξερχόταν πια ο χυμός του. Αυτό τον χυμό το τοποθετούσαν σε πήλινο καζάνι όπου υπήρχε νερό το οποίο ζέσταιναν με το άναμμα ξύλων. Με την διαδικασία αυτή το λάδι ξεχώριζε και ανέβαινε στην επιφάνεια του νερού και οι ακαθαρσίες κατέβαιναν στον πάτο. Από εκεί με ειδικά ξύλινα δοχεία μάζευαν προσεκτικά το ελαιόλαδο και το τοποθετούσαν σε τεράστια πήλινα πιθάρια.
Ένας τέτοιος παλιός ελιόμυλος, υπάρχει στο χωριό Άγιος Κωνσταντίνος στην επαρχία Λεμεσού. Πρόκειται για ένα πανέμορφο κτήριο, τόσο αρχιτεκτονικά όσο και κατασκευαστικά. Με πέτρα κτισμένο και μάλιστα με δύο καζάνια διαχωρισμού του λαδιού, που φανερώνει ότι η περιοχή είχε μεγάλη παραγωγή ελαιοκάρπου.
Ας ελπίζουμε ότι σύντομα θα βρεθούν τα απαραίτητα κονδύλια για την μετατροπή του σε μουσείο. Το αξίζει.
