Στο χωριό Καλοπαναγιώτης που βρίσκεται στην κοιλάδα Μαραθάσας την οποία έχει δημιουργήσει ο ποταμός Σέτραχος υπάρχει ένας από τους πιο καλά διατηρημένους νερόμυλους του νησιού. Αρχικά ανήκε στο μοναστήρι του Κύκκου για αυτό και τον ονόμασαν «ο νερόμυλος του Κύκκου».
Είναι κτισμένος στην δυτική όχθη του ποταμού, μακριά από το χωριό, μέσα στο πυκνό παραποτάμιο δάσος. Ο «βουβός» πια νερόμυλος προκαλεί την φαντασία σου με το «ανάστημα» του και με την επιβλητικότητα του, καθώς είναι κτισμένος στην πολύ επικλινή πλαγιά του ποταμού, φαίνεται να ορθώνεται στον ουρανό. Όλα τα λειτουργικά κτίρια του είναι σε πολύ κατάσταση και εσύ απλά… περιμένεις από στιγμή σε στιγμή να βγει ο μυλωνάς στην πόρτα και να φωνάξει «ο επόμενος».
Είναι κτισμένος με πέτρα του ποταμού και το μυλαύλακο εισόδου περνά πάνω από πολύ ψηλό, καμαρωτό και οξυκόρυφο τόξο που λίγο πιο πάνω από το κλειδί της καμάρας φέρει ενσωματωμένη ορθογώνια και ανάγλυφα σκαλισμένη επιγραφή όπου εικονίζονται ένας Σταυρός, κάποια γράμματα και μια μορφή που περισσότερο μοιάζει με πρόσωπο ξωτικού.
Ο νερόμυλος αποτελεί μέρος ενός πολύ μικρού κυκλικού μονοπατιού το μήκος του οποίου αγγίζει τα 1750 μέτρα και εκτός από τον νερόμυλο θα σας περάσει από το Μεσαιωνικό γεφύρι Καλοπαναγιώτη και τις Ιαματικές πηγές στην συνέχεια θα σας μεταφέρει στο μοναστήρι Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και μετά μέσα από την οδό Αγίου Ιωάννη και την μεγάλη γέφυρα στον ποταμό θα φθάσετε στο σημείο εκκίνησης σας.
Η αφετηρία βρίσκεται στα 150 μέτρα από το σημείο που θα κατηφορίσετε από το κέντρο του χωριού προς το μοναστήρι. Στην πρώτη «κλειστή» στροφή του δρόμου θα δείτε στα δεξιά σας, μεγάλο άδειο χώρο. Εκεί θα αφήσετε το όχημα σας και θα ακολουθήσετε το μονοπάτι. Ο νερόμυλος απέχει από εκεί μόνο 350 μέτρα και αν το θελήσετε μπορείτε να επιστρέψετε πίσω και να μην καλύψετε ολόκληρη την διαδρομή του μονοπατιού.
Είναι μια πολύ ομαλή διαδρομή που σας περνά μέσα από περιβόλια με φρουτόδεντρα και αν το κοινοτικό συμβούλιο Καλοπαναγιώτη γεφύρωνε ένα μικρό αργάκι ή αν προτιμάτε ένα αβαθές ρυάκι που υπάρχει στα 150 πρώτα μέτρα της διαδρομής, τότε αυτή θα ήταν βατή και από τροχοκαθίσματα.
Θεωρούμε ότι αυτό πρέπει να γίνει γιατί ο νερόμυλος του Κύκκου είναι ένα πανέμορφο μνημείο το οποίο πρέπει να χαίρονται όλοι, χωρίς περιορισμούς και διακρίσεις. Εξάλλου το τοπίο είναι τόσο όμορφο και τόσο ήσυχο που αξίζει να το ζήσουμε όλοι.
Τεράστιες καρυδιές περιτριγυρίζουν τα κτίρια του νερόμυλου, ενώ στη κοίτη του ποταμού το νερό περνά μέσα από συστάδες υδροχαρών δέντρων και θάμνων, την ίδια ώρα που ο αναρριχόμενος κισσός σκαρφαλώνει στους πανύψηλους κορμούς των δέντρων δημιουργώντας συνθήκες πυκνού και αδιαπέραστου τροπικού δάσους.
Το διώροφο και κεραμοσκεπή σπιτάκι που κάποτε φιλοξενούσε τους ταξιδιώτες που έρχονταν για να φέρουν το στάρι τους από μακριά, με ανοικτά τα παράθυρα και τις πόρτες, σε προκαλεί να δημιουργήσεις εικόνες βγαλμένες μέσα από την μυστηριώδη ατμόσφαιρα που πλανιέται γύρω σου και η φαντασία σου σε ταξιδεύει στα περασμένα, στα χρόνια εκείνα που το νερό γύριζε τις τεράστιες μυλόπετρες και άλεθαν το σιτάρι, ενώ οι ιδιοκτήτες του κάθονταν στον ίσκιο των καρυδιών λέγοντας ιστορίες, για έρωτες, για ξωτικά, για θαύματα και για τόσα άλλα.
Αν μπορούσαμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και σαν παρατηρητές να δούμε και να ακούσουμε τους ανθρώπους εκείνης της εποχής που συναθροίζονταν κάθε εβδομάδα στον νερόμυλο για να αλέσουν το στάρι για να έχουν αλεύρι να ετοιμάσουν το ψωμί της οικογένειας τους, σίγουρα θα μαθαίναμε πολλά για την ζωή τους, τις συνήθειες τους, τους έρωτες τους, ακόμα για τις αντιπαλότητες τους.
Οι νερόμυλοι, την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν στο νησί, αποτελούσαν μια επανάσταση η οποία ελευθέρωσε τον Κύπριο αγρότη από τον χειρόμυλο, με αποτέλεσμα να έχει περισσότερο χρόνο για κάποιες άλλες ασχολίες. Δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγα ότι η χρήση του νερού για το άλεσμα των σιτηρών αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη γεωργική επανάσταση μετά που χρησιμοποιήθηκε το βόδι και το γαϊδούρι για να σέρνουν το υνί στο όργωμα των αγρών.
Οι νερόμυλοι έχουν διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη και την πρόοδο αυτού του νησιού και όλοι πρέπει να τους προσέχουμε και να τους φροντίζουμε και να τους αναδεικνύουμε σαν ιστορικά μνημεία και όχι να τους αφήνουμε στον χρόνο και ακόμη χειρότερα να τους μπαζώνουμε για να «γλυτώσουμε» από αυτούς.
