Στο χωριό Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου, που είναι το ένα από τα 4 που υπάρχουν με το όνομα «Αγία Μαρίνα» στο νησί της Κύπρου και σε απόσταση μόνο εκατό μέτρων από το αρχαίο μνημείο Σκουριάς, αυτού που βρίσκεται ανατολικά του χωριού, υπάρχει παλιός και πετρόκτιστος νερόμυλος.
Βρίσκεται κτισμένος στο σημείο συμβολής του ποταμού Περιστερώνας και μικρού παραποτάμου που έχει τη κοιλάδα απορροής του στα ανατολικά κράσπεδα του χωριού και πάνω σε μικρό ύψωμα που αποτελεί την ακίδα του «βέλους» που σχηματίζουν τα δύο ποτάμια με την ένωση τους.
Πρόκειται για τον πρώτο νερόμυλο που κτίστηκε στην κοιλάδα του Περιστερώνα αφού η τεχνική και η αρχιτεκτονική του μας παραπέμπει στον καιρό της Τουρκοκρατίας και στις απαρχές της μετατροπής του χειρόμυλου σε νερόμυλο.
Σε αντίθεση με τους άλλους 4, οι οποίοι, είναι ο νερόμυλος Κάτω Μονής, ο νερόμυλος Αγίου Νικολάου Ορούντας, ο νερόμυλος Ορούντας και ο νερόμυλος Περιστερώνας και υπάρχουν στην κοιλάδα του ποταμού και είναι σε καλή κατάσταση δεν φέρει αντηρίδες στήριξης ούτε στο υπερυψωμένο μυλαύλακο ούτε στην τεράστια χοάνη. Αντί αντηρίδων οικοδομήθηκε με συγκλίνουσες προς τα μέσα αναβαθμίδες, τεχνική που εφαρμοζόταν πολύ πριν «ανακαλυφθεί» η υποστηρικτική αξία των αντηρίδων σε ένα οικοδόμημα.
Το μυλαύλακο καλύπτει σχετικά μικρή απόσταση από την χοάνη μέχρι και το νεραύλακο που μετέφερε το νερό από πολύ μακριά και από το σημείο όπου γινόταν η εκτροπή μέρους του νερού του ποταμού.
Δυστυχώς όμως το νεραύλακο, κτίστηκε υποχρεωτικά στην πλαγιά του μικρού υψώματος, το οποίο ήταν απλά ένα μικρός αμμόλοφος και ο οποίος με τα χρόνια και κάτω από την αδυσώπητη διαβρωτική μανία της βροχής, έχει καταρρεύσει με αποτέλεσμα να παρασύρει μαζί της αφήνοντας όρθιο ένα πολύ μικρό μέρος του στο σημείο που ενώνεται με το μυλαύλακο.
Ολόκληρο το αρχαίο μνημείο, βρίσκεται μπροστά στο φάσμα της άμεσης καταστροφής. Τα θεμέλια του έχουν αποσαθρωθεί και απογυμνωθεί από το έδαφος που βρίσκεται κάτω από αυτά. Μέρος του ανατολικού κάθετου τοίχου πάνω στον οποίο έχει περάσει το μυλαύλακο έχει καταρρεύσει όπως επίσης και μικρό, προς το παρόν, μέρος του δυτικού τοίχου.
Ο νερόμυλος, αυτό το αρχαίο μνημείο, χρειάζεται άμεση επιδιόρθωση και κάποιοι πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους πριν αυτό χαθεί για πάντα και μαζί με αυτό και η ιστορία της περιοχής αλλά και της εποχής από την οποία προέρχεται.
Θα παρακολουθούμε το μνημείο και αν χρειαστεί θα επανέλθουμε.
