Ήταν κοντά στο τέλος του 10ου μ.χ. αιώνα, που ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος, αποφάσιζε να βοηθήσει την αυτοκέφαλη εκκλησία της Κύπρου, επιτρέποντας την ίδρυση Μοναστηριών τα οποία και προικοδότησε με τεράστιους γεωργικούς κλήρους.
Στους 2 επόμενους αιώνες, βλέπουμε στο νησί της Κύπρου να ιδρύονται δεκάδες Μοναστήρια. Στην στενή λωρίδα γης που χωρίζει την κοιλάδα του ποταμού Διαρίζου με αυτήν του ποταμού Ξερού, ιδρύονται 8 τέτοιες Μονές. Ανάμεσα τους και η Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου, η οποία ανήκει στο σημερινό χωριό Φιλούσα Κελοκεδάρων, το οποίο ξεκίνησε την ιστορία του σαν μικρός γεωργοκτηνοτροφικός οικισμός και η ύπαρξη του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την Ιερά Μονή.
Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας που διαδέχθηκε τους Βυζαντινούς, το μοναστήρι και η περιουσία του μεταφέρονται στην εκκλησία των Δυτικών και ο οικισμός εντάσσεται στο φέουδο των Κεδάρων και κατοικείται πλέον από ελεύθερους καλλιεργητές γης.
Στην κοιλάδα του ποταμού Διαρίζου, κτίζονται πολλά νέα χωριά και σε αυτά μεταφέρονται Λατίνοι από την τότε Συρία και την Παλαιστίνη. Τους χαρίζονται μεγάλες εκτάσεις εύφορης γης, σαν αντιστάθμισμα για τις περιουσίες που είχαν χάσει στις χώρες τους λόγω των Σταυροφοριών.
Στον μικρό μοναστηριακό οικισμό, κτίζεται εκκλησία η οποία αφιερώνεται στην Αγία Μαρίνα για να καλύψει τις θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων του, μιας και η είσοδος στο Μοναστήρι πλέον δεν επιτρέπεται σε αυτούς.
Με την πάροδο του χρόνου και ζώντας οι κάτοικοι της περιοχής σε σχετική ειρήνη και ευημερία, ο οικισμός μεγάλωσε και μετατράπηκε σε σπουδαίο αμπελουργικό και ελαιοπαραγωγικό κέντρο. Τεράστιες εκτάσεις των ήπιων πλαγιών της κοιλάδας μετατρέπονται σε αμπελώνες και ελαιώνες.
Για την δημιουργία αυτών των αρόσιμων γεωργικών εκτάσεων χρειάστηκε να αποψιλωθούν πρώτα από τα πανύψηλα και ευθυτενή Κυπριακά Κέδρα ολόκληρη η περιοχή των χωριών Φιλούσα, Κέδαρα και Πραιτωρίου. Για την μεταφορά αυτής όλης της ξυλείας προς το λιμάνι της Πάφου χρειάστηκε να γεφυρωθεί ο Διάριζος 2 φορές στην περιοχή Τζιελεφού και αυτό γιατί το πρώτο γεφύρι κατέρρευσε μόλις είχε ολοκληρωθεί.
Στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, πολλά από τα χωριά της κοιλάδας του Διαρίζου καταστρέφονται από την μανία του Οθωμανού Σουλτάνου και οι Λατίνοι κάτοικοι τους είτε εξοντώνονται είτε μεταφέρονται σε άλλες περιοχές. Οι κάτοικοι κάποιων άλλων χωριών, στην προσπάθεια τους να προστατέψουν την ζωή τους και τις περιουσίες τους, ασπάζονται το Ισλάμ και μετατρέπονται σε κρυπτοχριστιανούς, τους γνωστούς Λινοβάμβακους.
Η ζωή στα χωριά της κοιλάδας που δεν ασπάστηκαν το Ισλάμ και κατοικούνταν κυρίως από Ορθόδοξους Χριστιανούς, μετατρέπεται σε κόλαση. Οι κάτοικοι τους δέχονται καθημερινά τις επιθέσεις των Βερβέρων πειρατών τους οποίους ενεθάρρυναν προς αυτό οι Οθωμανοί.
Στο μέσο του 18ου μ.χ. αιώνα, Λατίνος κάτοικος του Μοναστηριακού οικισμού, ο οποίος είχε ασπαστεί την Ορθόδοξη πίστη, φιλοτέχνησε μίαν εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, την οποία και χάρισε στον Ιερό Ναό της Αγίας Μαρίνας. Από αυτήν την εικόνα, πήρε ο οικισμός το νέο του όνομα και ονομάστηκε "Φιλούσα" και για να ξεχωρίζει από το άλλο χωριό της Πάφου που φέρει το ίδιο όνομα, ονομάστηκε "Φιλούσα Κελοκεδάρων".
Στις αρχές του 19ου αιώνα, είχε αρχίσει να διαφαίνεται η οικονομική και η στρατιωτική παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, γεγονός που ώθησε τον Σουλτάνο να επιβάλει δυσβάσταχτα μεγάλες φορολογίες τόσο στους κατοίκους του νησιού, όσο και στα Μοναστήρια και παράλληλα ξεκίνησε μία συνειδητή καταστροφή, τόσο των χωριών όσο και των θρησκευτικών μνημείων που ανήκαν στους Ορθόδοξους κατοίκους.
Όλα τα Μοναστήρια της Κοιλάδας του Διαρίζουν εγκαταλείπονται συνειδητά από τους μοναχούς τους στην προσπάθεια τους να σώσουν την ζωή τους και στην συνέχεια καταστρέφονται από την μανία των Οθωμανών.
Με την έλευση των Άγγλων στο νησί, που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα, η Φιλούσα ανακτά την παλιά της αίγλη και μετατρέπεται ξανά σε σπουδαίο αμπελουργικό και οινοπαραγωγικό κέντρο. Ξεχερσώνονται μεγάλες εκτάσεις από την άγρια βλάστηση και φυτεύονται νέοι αμπελώνες. Το χωριό προσελκύει νέους κατοίκους και μεγαλώνει σαν κοινότητα.
Το 1960 και η ανεξαρτησία του νησιού, βρίσκει το χωριό να μαστίζεται από την αστυφιλία. Οι νέοι φεύγουν για τις πόλεις προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης.
Το 1974 η Τουρκία με πρόσχημα την προστασία των Οθωμανών κατοίκων του νησιού, προχώρησε σε στρατιωτική εισβολή που είχε σαν αποτέλεσμα, 200 χιλιάδες άνθρωποι να ξεριζωθούν και κάποιες άλλες χιλιάδες να σκοτωθούν. Ανάμεσα στους δεύτερους και ένας κάτοικος του μικρού χωριού Φιλούσας Κελοκεδάρων, ο Ιωάννου Ιωάννης του Κώστα, ο οποίος έδωσε την ζωή του υπερασπιζόμενος την Πατρίδα του, στην περιοχή Αγίου Παύλου Λευκωσίας υπηρετώντας σαν έφεδρος στρατιώτης.
Τα χρόνια που ακολούθησαν το 1974, στάθηκαν ιδιαίτερα σκληρά, τόσο για την Φιλούσα όσο και για όλα τα χωριά της Κύπρου. Στα 5 χρόνια της προεδρίας του κ. Γιώργου Βασιλείου καθώς και στα 10 χρόνια της προεδρίας του μ. Γλαύκου Κληρίδη, χιλιάδες εκτάρια γης που καλύπτονταν από αμπελώνες, μανταρινιές, πορτοκαλιές και λεμονιές, επιδοτούνται με πολύ ψηλά χρηματικά ποσά για να εκριζωθούν. Μέσα σε λίγο χρόνο, οι πλαγιές των κακοτράχαλων βουνών της Κύπρου, από χρυσοπράσινες μετατράπηκαν σε κρανίου τόπο και τα χωριά μας μαράζωσαν. Μαζί τους μαράζωσαν και οι άνθρωποι σαν σήκωναν στα χέρια τα λίγα υπάρχοντα τους, ψάχνοντας πλέον τα χνάρια των παιδιών τους στις πόλεις.
Στην Φιλούσα, παρά τις σκληρές και δύσκολες συνθήκες διαβίωσης παρέμειναν 30 όλοι κι΄όλοι άνθρωποι, συνταξιούχοι οι περισσότεροι, να το προσέχουν, να το περιποιούνται, να οργώνουν και να τρυγούν τους νέους αμπελώνες τους... να το κρατούν στην ζωή. Σε αυτή την προσπάθεια τους, δεν λάθεψαν.
Ο περιβάλλον χώρος του χωριού πρασίνισε και πάλι και στην είσοδο του έκτισαν μνημείο για να τιμήσουν τον Ήρωα τους. Διόρθωσαν την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας και εξωράισαν την γύρω περιοχή. Ξήλωσαν την άσφαλτο και έστρωσαν τα στενά δρομάκια του χωριού τους με πέτρα. Βρήκαν τον χώρο και δημιούργησαν παιδικό και κοινοτικό πάρκο. Έφτιαξαν βρύσες μέσα σε πλακόστρωτες πλατείες. Έκτισαν νέα σπίτια, χωρίς να αλλάξουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα του χωριού τους, δείχνοντας έτσι στους νεότερους πως ο άνθρωπος μπορεί και θα πρέπει να επιστρέψει στις ρίζες του.
Αυτοί είναι οι Άνθρωποι και αυτό είναι το χωριό της Φιλούσας Κελοκεδάρων. Μία μικρή, όμορφη και πολύχρωμη πινελιά πάνω στον πράσινο καμβά της κοιλάδας του Διαρίζου.
