Ήταν το 1966, όταν στο νησί της Κύπρου ξεκινούσε μία πολυομβρία, η οποία θα επαναλαμβανόταν για 3 συνεχόμενα χρόνια. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, πολλά χωριά, κυρίως στην επαρχία Πάφου, να υποστούν σοβαρές ζημιές, λόγω κατολισθήσεων και οι οποίες ήταν αποτέλεσμα της αποψίλωσης των δασικών εκτάσεων γύρω από αυτά τα χωριά.
Ανάμεσα τους ήταν και δύο μικρά και "γειτονικά" χωριά, ο Στατός και ο Άγιος Φώτιος. Μετά από σοβαρή μελέτη της γεωλογική αστάθεια που δημιουργήθηκε στην περιοχή, η οποία είναι ορατή μέχρι και σήμερα, αποφασίστηκε να μετακινηθούν οι κάτοικοι των δύο χωριών σε νέα τοποθεσία όπου και είχαν κτίσει νέο, το οποίο και ονόμασαν "Στατό - Άγιος Φώτιος".
Το μικρότερο από τα δύο χωριά, ο Άγιος Φώτιος, έχει σχεδόν εξαφανιστεί και τα μόνα που μένουν για να δηλώνουν την ύπαρξη του, είναι κάποια χαλάσματα και τα ξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Φωτίου.
Εκείνο που είναι εντυπωσιακό, είναι το χωριό Στατός. Ο μοναδικός ασφαλτοστρωμένος δρόμος, το μοιράζει στη μέση και ταξιδεύει τον επισκέπτη μέσα από παλαιά αρχοντικά κτισμένα με την πανέμορφη Κυπριακή αρχιτεκτονική των πεδινών περιοχών και αποτελεί σπάνιο δείγμα μελέτης για το πως η φύση ανακτά περιοχές που ο άνθρωπος της έχει αφαιρέσει, αφού, χρόνο με τον χρόνο τον καλύπτει και σιγά - σιγά εξαφανίζει ολόκληρο το χωριό.
Τα σπίτια είναι αρχοντικά, πετρόκτιστα με μεγάλες εξώπορτες, μεγάλα παράθυρα και τεράστιες εσωτερικές αυλές, μέσα στις οποίες θα δεις, όλα όσα εκείνα θα χρειαζόταν ένας γεωργός, ένας αμπελουργός, ένας βοσκός.
Περπατώντας ανάμεσα στα σπίτια του χωριού, μέσα από τα δαιδαλώδη χωμάτινα δρομάκια του, εύκολα μπορείς να καταλάβεις την αγάπη που είχαν οι κάτοικοι του, για το αμπέλι. Στην αγάπη αυτήν δεν αρκούσαν οι χιλιάδες σκάλες αμπελώνων που περιέβαλαν το χωριό τους, αλλά φύτευαν και μια κληματαριά στην είσοδο του σπιτιού τους και θα τις δείτε να σκαρφαλώνουν στα πιο ψηλά σημεία για να "γλυτώσουν"" από την άγρια βλάστηση, που πασχίζει να τις εξαφανίσει και αυτές.
Στο νοτιότερο άκρο του χωριού, θα βρείτε την μοναδική στην Κύπρο εκκλησία που είναι αφιερωμένη σε δύο αδέλφια Αγίους. Πρόκειται για την εκκλησία του Αγίου Ζηνοβίου και Αγίας Ζηνοβίας. Κτισμένη με πέτρα από το 1840 και αποτελεί το μοναδικό κτίσμα που δεν υποστεί καμιά ζημιά από τις κατολισθήσεις.
Αν επισκεφτείτε τον Στατό, το πρώτο που θα σχηματιστεί στο μυαλό σας είναι αυτό της εγκατάλειψης και της ερείπωσης και θλίψη θα σας καταβάλει που ένα τόσο όμορφο χωριό έχει καταστραφεί. Στην συνέχεια όμως θα διαπιστώσετε ότι το χωριό δεν είναι πλήρως εγκαταλελειμμένο.
Ανάμεσα στα στενά σοκάκια του θα δείτε νέους άντρες να βόσκουν γίδια. Θα τους δείτε να σας καλωσορίζουν εγκάρδια και με καλοσύνη. Θα σας σφίξουν το χέρι και θα σας χαμογελάσουν με εκείνο το χαμόγελο της χαράς και της ευτυχίας.
Θα δείτε γυναίκες να σας υποδέχονται με μια τεράστια, ανοικτή αγκαλιά και θα σας φιλέψουν με ζεστό χαλούμι που μόλις έχουν βγάλει απ' τη φωτιά. Θα μπορέσετε να παρακολουθήσετε όλη τη διαδικασία παρασκευής χαλουμιού μέχρι και την εξαγωγή της μυζήθρας, την οποίαν και θα γευτείτε, ζεστή - ζεστή με μέλι ή ζάχαρη.
Αν επισκεφτείτε τον Στατό αναζητήστε την κυρία Χαρούλα. Όταν δοκιμάσετε το χαλούμι της, θα ξεχάσετε ότι άλλο έχετε φάει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είναι μοναδικό και σε ποιότητα και σε ποσότητα και κυρίως σε αρώματα.
