Η Ανώγυρα είναι χωριό της επαρχίας Λεμεσού και απέχει από την πόλη 42 χιλιόμετρα. Βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης κτισμένη σε τεράστιο οροπέδιο που εκτείνεται για πολλά χιλιόμετρα. Είναι ένα χωριό κτισμένο με πέτρα ασβεστόλιθου. Οι 300 κάτοικοι του ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και την μεταποίηση των χαρουπιών, παράγοντας το παραδοσιακό πανάρχαιο γλυκό που φέρει το όνομα «Παστέλι».
Για να ταξιδέψεις στην Ανώγυρα, θα πρέπει να περάσεις μέσα από ένα πολύ άγριο και βίαια διαμορφωμένο τοπίο. Από την πρώτη στιγμή που θα αφήσεις πίσω σου το χωριό Αυδήμου και ανηφορίσεις προς τον λόφο που στην κορυφή του βρίσκεται η Ανώγυρα, θα αντιληφθείς τα βαθιά φαράγγια που το νερό της βροχής σμίλεψε στο πέρασμα των αιώνων.
Οι λόφοι «σπαρμένοι» με τεράστιους ογκόλιθους σου προκαλούν δέος με την «εύθραυστη» ισορροπία τους. Ο δρόμος ανηφορικός, στενός και ελικοειδής σε ανεβάζει σε κάθε στροφή του πολλά μέτρα, επιτρέποντας σου να βλέπεις το τοπίο μέχρι και δέκα χιλιόμετρα μακριά, όπου βρίσκεται η θάλασσα.
Στα μισά της διαδρομής, μια πανάρχαια βρύση θα σε δροσίσει με το νερό της και μια σπηλιά, λίγα μέτρα πιο πάνω, σκαμμένη από τον χρόνο μέσα στον ασβεστόλιθο θα σε «προκαλέσει» να την εξερευνήσεις.
Φθάνοντας στις παρυφές του χωριού, στα δεξιά σου, θα αντικρίσεις τα ερείπια τριών Χριστιανικών Ναών, που αποτελούσαν μέρος του εγκαταλελειμμένου και ερημωμένου Μοναστηρίου που ήταν αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό.
Εισερχόμενος στο χωριό, δεν μπορείς παρά να εκπλαγείς από την ποσότητα της πέτρας που χρειάστηκε για να κτιστεί ένα χωριό. Τα πάντα είναι από πέτρα. Σπίτια, κτήρια, μνημεία.
Η αρχιτεκτονική των σπιτιών, μας παραπέμπει αβίαστα στα χρόνια που η Κύπρος δεχόταν συχνά επιδρομές από τους Άραβες γείτονες της. Περιτοιχίσματα ψηλά, με μία μόνο είσοδο που κατέληγε σε εσωτερική αυλή, πέριξ της οποίας βρίσκονται τα απαραίτητα δωμάτια. Το ένα σπίτι ενωμένο με το άλλο, φράζοντας έτσι κάθε είσοδο στους επιδρομείς.
Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η ενοριακή εκκλησία. Ένα πολύ όμορφο και παλιό κτίσμα (με πέτρα). Δίπλα ένα παλιό ελαιοτριβείο, όπου μπορείς να δεις την μυλόπετρα όπου άλεθαν τον ελαιόκαρπο και τον «σφικτήρα» μέσω του οποίου εξήγαγαν το ελαιόλαδο από τον λιωμένο καρπό της ελιάς. Πιο εκεί το μνημείο για τον Ήρωα της Κύπρου που έδωσε την ζωή του υπερασπιζόμενος την τιμή της Πατρίδας, έναντι του Τούρκου εισβολέα.
Θα χρειαστείς πολλές ώρες και θα περπατήσεις πολύ για να δεις και να γνωρίσεις τις γειτονιές του χωριού. Το κάθε σπίτι θα σου τραβά την προσοχή. Η κάθε εξώπορτα θα σου «λέει» και μια ιστορία. Θέλει όμως προσοχή. Οι δρόμοι είναι στενοί αλλά όχι σοκάκια. Είναι ασφαλτοστρωμένοι και βατοί από τροχοφόρα. Δεν έχουν σήμανση και αυτό τους κάνει πολύ επικίνδυνους για τους πεζούς. Η πλατεία, όπου βρίσκονται και τα γραφεία του κοινοτικού συμβουλίου είναι πλακόστρωτη, κάτι που έπρεπε να επεκταθεί και σε άλλους δρόμους. Αυτό θα βοηθούσε τους επισκέπτες και θα τους έκανε να νιώθουν πιο ασφαλείς περπατώντας στο χωριό.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τον «χαρακτήρα» του χωριού θα πρέπει να πάμε πίσω στον χρόνο. Θα πάμε στο 1600 π.χ. και στην ύστερη εποχή του χαλκού. Τον καιρό που οι Βασιλείς των Ελλήνων, φεύγοντας από την Τροία, έβρισκαν καταφύγιο στην Κύπρο. Μαζί τους έφεραν τους Θεούς τους, τις τέχνες τους και τις συνταγές τους για νόστιμα γλυκά και φαγητά. Μια από αυτές τις συνταγές, ήταν και το «Παστέλι». Ένα πολύ νόστιμο γλυκό, που η νοστιμιά και η γλυκύτητα του, έκανε τον Όμηρο να το μνημονεύσει στο έπος της Ιλιάδας.
Αργότερα το γλυκό αυτό άρχισε να παρασκευάζεται και στην Ανώγυρα, αλλά όχι με μέλι από τις μέλισσες αλλά με μέλι που το εξήγαγαν από τον καρπό της χαρουπιάς. Σε πολύ σύντομο χρόνο, η φήμη για το γλυκό έφθασε στα πέρατα της οικουμένης. Στρατιές οι έμποροι ανηφόριζαν τον δύσβατο και κακοτράχαλο δρόμο προς την Ανώγυρα.
Οι φυτείες τις χαρουπιάς, πολλαπλασιάζονταν χρόνο με τον χρόνο. Χιλιάδες δένδρα φυτεύτηκαν για να ικανοποιήσουν την μανία των εμπόρων για κέρδος. Η πολλαπλή χρησιμότητα των χαρουπιών, το καθιστούσε ένα από τα πιο πολύτιμα προϊόντα. Ακόμη και τα κουκούτσια τα αγόραζαν για διάφορες χρήσεις.
Η εμπορία των χαρουπιών συνεχίστηκε μέχρι και τα μέσα του περασμένου αιώνα. Με την ανεξαρτησία του νησιού και την υποτυπώδη ελευθερία που είχαν οι Κύπριοι, οι παλιές ασχολίες πέρασαν στο χρονοντούλαπο. Η παραγωγή χαρουπιών, έγινε ασύμφορη και εγκαταλείφθηκε. Η τελευταία φυτεία που δημιουργήθηκε βρίσκεται εγκαταλελειμμένη στην περιοχή ανάμεσα στην Κοκκινοτριμυθιά και το Μάμμαρι στην επαρχία Λευκωσίας.
Χιλιάδες δέντρα υλοτομήθηκαν και μετατράπηκαν σε καυσόξυλα για τα τζάκια των νεόπλουτων Κυπρίων παρόλο που η υλοτόμηση του δέντρου της χαρουπιάς είναι απαγορευμένη.
Στην Ανώγυρα, θα έχεις την ευκαιρία να δεις πως παρασκευάζεται το γλυκό.
