Στην ανατολική όχθη της κοιλάδας του ποταμού Περιστερώνας και σε απόσταση 34 χιλιομέτρων δυτικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας συναντάμε ένα από τα αρχαιότερα χωριά του νησιού. Πρόκειται για το χωριό Ορούντα. Γεωγραφικά βρίσκεται στα "σύνορα" της πεδιάδας της Μασαορίας και της οροσειράς του Τροόδους. Βρίσκεται δε κτισμένο στους πρόποδες του όρους Μαδαρή.
Η ονομασία του χωριού, πέρα για πέρα αρχαιοελληνική, μας φανερώνει ότι το νησί κατοικήθηκε από Ελληνικά φύλα από την προϊστορική περίοδο και πολύ πριν την κάθοδο των Δωριέων στο νησί. Το χωριό φαίνεται να έχει οικοδομηθεί από Αρκάδες αποίκους μετά την καταστροφή των πόλεων τους και τον αφανισμό μεγάλου αριθμού Αρκάδων από τον Θεό Δία αφού αυτοί προσπάθησαν να τον ξεγελάσουν. Μετά το συμβάν, οι περισσότεροι Αρκάδες αποίκισαν περιοχές του Ευξείνου πόντου και άλλοι προχώρησαν νοτιοανατολικά προς την Κύπρο.
Τα βόρεια παράλια της Κύπρου αποτελούσαν πολύ επικίνδυνες περιοχές για τα καράβια της εποχής εκείνης εκτός από τις εκβολές των ποταμών. Έτσι επέλεξαν τις εκβολές του ποταμού Σερράχη, ενός ποταμού που κυλούσε μέσα σε μία τεράστια γόνιμη κοιλάδα. Προχωρώντας στην ενδοχώρα βρήκαν τον κατάλληλο χώρο για να κτίσουν τον οικισμό τους.
Η περιοχή αυτή βρίσκεται πολύ πιο νότια από ότι είναι κτισμένο το σημερινό χωριό. Έκτισαν τον οικισμό τους μέσα στην κοιλάδα του ποταμού όπου προστατευόταν από τα πολεμικά πλοία τόσο των Περσών όσο και από αυτά των Κρητικών φυλών που συνόδευαν εμπορικά που πηγαινοέρχονταν στα βόρεια παράλια της Κύπρο μεταφέροντας εμπυρεύματα από και προς τις περιοχές της σημερινής Συρίας.
Η τοποθεσία του οικισμού τους παρείχε απεριόριστη θέα προς την ψηλότερη κορυφή του νησιού που βρισκόταν στο σημερινό Τρόοδος. Στην προσπάθεια τους να κατευνάσουν την οργή του Δία, την κορυφή την ονόμασαν «Όλυμπο» και το όρος «Όρος Ζευς». Η ονομασία αυτή μεταφέρθηκε και στον οικισμό σαν «Οροζεύς». Στην συνέχεια μέσα από κάποιες παραφράσεις αλλά και με βάση την γραμματική των αρχαίων Ελληνικών στην κλίση των θηλυκών ουσιαστικών μετατράπηκε σε «Ορούντα».
Ο οικισμός καταστράφηκε σχετικά πολύ γρήγορα από τους Πέρσες και τα ίχνη του χάθηκαν κάτω από την λάσπη του ποταμού. Πόλυ κοντά από εκεί, περίπου τον 2ον αιώνα Π.Χ. κτίζεται νέος οικισμός που φέρει το ίδιο όνομα. Δυστυχώς όμως οι νέοι οικιστές δεν μελέτησαν την περιοχή και έκτισαν πολύ κοντά στην κοίτη του ποταμού και σε σημείο το οποίο πλημμύριζε κάθε φορά που ο ποταμός προκαλούσε κατολίσθηση στις αμμώδεις όχθες του με αποτέλεσμα το νέρο να καλύπτει μεγάλο μέρος της κοιλάδας όπου βρισκόταν ο οικισμός.
Διακόσια χρόνια μετά, οι κάτοικοι της Ορούντας αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τον οικισμό τους και να οικοδομήσουν νέο στην ανατολική όχθη που το έδαφος δεν ήταν αμμώδες.
Κατά την περίοδο της Βυζαντινής κατοχής στο νησί, στην περιοχή του χωριού, αναπτύσσεσαι έντονη θρησκευτική ζωή και κτίζεται Ναός στην δυτική όχθη του ποταμού που στην συνέχεια κατάφερε να αποκτήσει τεράστιες εκτάσεις γόνιμης γης μέσα στην κοιλάδα του ποταμού.
Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, το χωριό μετατρέπεται σε φέουδο το οποίο οικειοποιήθηκε όλες τις περιουσίες των κατοίκων αλλά και του Ναού, γύρω από τον οποίο οικοδομούν αγροτικό αρχοντικό. Η περιοχή Ορούντας, πολύ σύντομα μετατρέπεται σε ένα από τα πιο ισχυρά στρατιωτικά όσο και οικονομικά Φέουδα που υπήρχαν στο νησί. Οι Φράγκοι μπορεί να μην σεβάστηκαν τις περιουσίες των κατοίκων και να τις υφάρπαξαν αλλά σεβάστηκαν τους ίδιους και τους ανάθεσαν να καλλιεργούν τις περιουσίες τους δίνοντας τους μία μικρή αποσότητα αγαθών από την ολική παραγωγή του έτους.
Ακολούθησε η Τουρκοκρατία η οποία ήταν η πιο σκληρή, στείρα και εκδικητική κατοχή που πέρασε από το νησί. Αφού πρώτα αφάνισαν πολλά χωρία, στην συνέχεια επέβαλαν σε εξαντλητικούς φόρους τον ντόπιο πληθυσμό και παράλληλα, αισχρά και ύπουλα, καλούσαν τον Ελληνικό πληθυσμό να αλλάξει την πίστη του για να γλυτώσει από τις φορολογίες και τις διώξεις. Πολλοί Κύπριοι αναγκάστηκαν να μετατραπούν σε κρυπτοχριστιανούς, τους γνωστούς «Λινοβάμβακους». Μέσα σε αυτούς υπήρχε και μικρός αριθμός από το χωριό Ορούντα.
Στα χρόνια αυτά δημιουργείται τεράστιο σε έκταση νεραύλακο μέσω του οποίου γίνεται εκτροπή μέρους του νερού του ποταμού προς τα χωριά Ορούντα και Περιστερώνα. Η απόσταση που καλύπτει από το σημείο εκτροπής μέχρι και το τέλος του ξεπερνά σε ευθεία γραμμή τα 8 χιλιόμετρα. Στην διαδρομή του πότιζε ολόκληρη την κοιλάδα που βρίσκεται δυτικά του ποταμού και γύριζε τις τεράστιες μυλόπετρες τουλάχιστον 6 νερόμυλων. Δύο από αυτούς βρίσκονται στην σημερινή γεωγραφική περιοχή του χωριού Ορούντα και είναι ο Νερόμυλος Αγίου Νικολάου Ορούντας και ο Νερόμυλος Ορούντας.
Το Φράγκικο φέουδο μετατρέπεται σε εκκλησιαστική περιουσία και ο μικρός Ναός κατεδαφίζεται και στην θέση του κτίζεται νέος Ναός που αφιερώνεται στον Άγιο Νικόλαο και μετατρέπεται σε Ελληνορθόδοξο Μοναστήρι.
Όταν οι Τούρκοι, 307 χρόνια μετά που έθεσαν το νησί υπό την κατοχή τους, κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να νικήσουν και να εξαφανίσουν το Ελληνικό στοιχείο από το νησί, αφού αυτοί που το αποτελούσαν βρήκαν τρόπο να μην πληρώνουν φόρους προς τον Σουλτάνο, αποφάσισαν να αποχωρήσουν από το νησί και να το ενοικιάσουν στους Άγγλους αποικιοκράτες.
Η σημερινή Ορούντα, ανεξάρτητα από την μεγάλη ανάπτυξη που έχει γνωρίσει και την εξάπλωση της βόρεια, νότια και ανατολικά, εξακολουθεί να αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα παραδοσιακής Μεσαορίτικης αρχιτεκτονικής.
Ο παλιός πυρήνας, περίπου 200 σπίτια, μπορούν πολύ εύκολα, να μετατραπούν σε πόλο έλξης για τους επισκέπτες αφού οι κάτοικοι τους τα συντηρούν και τα αναπαλαιώνουν, πάνω στην ίδια αρχιτεκτονική γραμμή και με τα ίδια δομικά υλικά που χρησιμοποίησαν οι πρώτοι που τα έκτισαν. Πρόκειται για σπίτια κτισμένα κυρίως με πλίνθους ή όπως ονομάζονται στο νησί «πλιθάρια» τα οποία κατασκεύαζαν από χώμα, νερό και άχυρο.
Η Βάση του σπιτιού ήταν κτισμένη με τεράστιες κροκάλες από τον ποταμό, η οποία βάση έφθανε μέχρι και 70 εκατοστά από το έδαφος. Στην συνέχεια οικοδομούσαν τόσο το ισόγειο όσο και το ανώι με πλίνθους. Τα σπίτια είχαν πολύ ψηλά περιτοιχίσματα στην κορυφή των οποίων τοποθετούσαν κεραμίδια Βυζαντινού τύπου.
Διέθεταν μεγάλη ξύλινη εξώπορτα και τεράστια εσωτερική και περίκλειστη αυλή η οποία χρησιμοποιείτο και σαν στάνη. Το κάθε σπίτι είχε το δίχωρο δωμάτιο του το οποίο ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του ιδιοκτήτη διέθετε ένα η δύο καμαρωτά τόξα.
Όταν θα περπατήσετε ανάμεσα στις παραδοσιακές γειτονιές της Ορούντας, θα μπορέσετε να θαυμάσετε την ποικιλομορφία και την διαφορετικότητα στην κατασκευή των εξώπορτων, των παραθύρων αλλά και των κρεμαστών μπαλκονιών τα οποία «βλέπουν» προς το κέντρο της εσωτερικής αυλής.
Στο κέντρο του παλιού χωριού, δίπλα από τον περικαλλή Ναό του Αποστόλου Λουκά, θες τυχαία, θες Θεία πρόνοια, γεννήθηκε και γαλουχήθηκε στα νάματα της Χριστιανοσύνης ο πιο πρόσφατα ανακηρυγμένος Άγιος της Ορθοδοξίας , ο Άγιος Φιλούμενος. Το σπίτι που τον γέννησε, υπάρχει και γίνεται προσπάθεια να αναπαλαιωθεί και να μετατραπεί σε Θρησκευτικό Μουσείο. Οι λίγοι κάτοικοι του χωριού αλλά και πιστοί από άλλες περιοχές του νησιού προσφέρουν από το υστέρημα τους για τον σκοπό αυτό, προς την εκκλησιαστική επιτροπή της εκκλησίας του Από. Λουκά Ορούντας.
Τα εγκαίνια της έναρξης των εργασιών αποκατάστασης της πατρογονικής οικίας του Αγίου θα γίνουν την Κυριακή 12 Ιουνίου 2016. Αγιασμό για την έναρξη των εργασιών θα τελέσει ο Μητροπολίτης Μόρφου κ.κ. Νεόφυτος.
Αν είσαι περιηγητής. Αν είσαι περιπατητής. Αν είσαι λάτρης της φύσης και του περιβάλλοντος. Αν είσαι μελετητής της ευρηματικής και ποικιλόμορφης Κυπριακής αρχιτεκτονικής. Αν είσαι ιχνηλάτης της αρχαίας ζωής, ακόμη αν είσαι εραστής της Θρησκευτικής και της ιστορικής αλήθειας, τότε το χωριό Ορούντα είναι ο πιο κατάλληλος τόπος για σένα.
Εκτός των πιο πάνω, η Ορούντα αποτελεί ίσως το μοναδικό χωριό που έχει απομείνει στο νησί που να διαθέτει τόσο μεγάλο αριθμό σπιτιών κτισμένα στην βάση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των πεδινών περιοχών και την οποία συναντούσαμε ιδιαίτερα στην Μεσαορία
